Gần đây là một anh bạn doanh nhân có sở thích sưu tầm những câu ca dao hài hước, ẩn chứa ít nhiều dục tính. Mấy tháng trước, sau chuyến ra Bắc du lịch dài ngày, anh mời tôi uống cà phê và làm quà bằng những câu chuyện anh vừa nghe thấy dọc đường. 

Rồi anh khoe mới nghe được ở Hà Nội một bài ca dao tục mà hóm về cô hái chè  “Hôm qua em đi hái chè. Gặp thằng khỉ gió ...”. Xong, anh hỏi “Này ông, khỉ gió ở đây chắc chắn là để ám chỉ cái thằng cha làm bậy với cô hái chè. Nhưng khỉ gió nó là con gì vậy?”.

Ôi, cái con khỉ gió, tôi nghe tới nó đã từ rất lâu, có lẽ từ khi hãy còn bé dại. Bởi quanh tôi, trong xóm, ngoài phố, hay những khi về làng thăm bà, tôi vẫn thường nghe thấy con khỉ gió được các bà, các cô, các chị nhắc tới trong những lời mắng mỏ dành cho một ông, một chú hay một anh chàng nào đấy vừa buông lời chọc ghẹo. 

Thú thực, nghe nhiều, nghe thường xuyên từ nhỏ cho tới lớn, nhưng tôi chẳng biết cái con khỉ gió ấy là cái giống khỉ gì, mặt mũi ra sao, ăn uống thế nào, sinh sống ở đâu... Nhưng mỗi khi nó được nhảy ra từ miệng của một bà, một cô, một chị nào đó là biết chắc rằng nó mang khuôn mặt của đàn ông, con trai. Có thể là ông hàng xóm, là cậu, là chú, là anh em của ta, hay thậm chí có thể là chính ta khi được nhận lại từ người khác giới một lời mắng có phần thân mật hay bực tức. 

Thực ra, trên đời đúng là có cái con khỉ gió. Nó là một tên gọi khác của chàng culi (còn có những tên gọi khác là con cù lần hay con lười), là một trong 4 họ linh trưởng ở Việt Nam. Theo nhóm tác giả Nguyễn Thị Liên Thương, Phùng Mỹ Trung và Nguyễn Thanh Bình (Sinh vật rừng Việt Nam), culi là loài thú nhỏ, chậm chạp, nhút nhát, sống ở trên cây và săn mồi vào ban đêm. 

Với tướng mạo và bản lĩnh như thế thì xem ra cái anh culi hay khỉ gió này không có chút liên quan gì tới cái đồ khỉ gió của các bà, các chị. Một lần trò chuyện với một nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, tôi tranh thủ hỏi về con khỉ gió trong những câu mắng mỏ, thì nhận về câu trả lời rằng khỉ gió là từ để chỉ những thứ chẳng hay ho hoặc để chỉ những gì mà người ta chưa rõ. Tôi hỏi thêm, nhưng tại sao lại là khỉ gió mà không phải từ nào khác? Đáp lại tôi là một nụ cười trừ. 

“Khỉ gió là con gì?”. Đến giờ tôi cũng vẫn cười trừ trước câu hỏi ấy. Mà có lẽ những ngưởi đã hỏi cũng chẳng bận tâm nhiều. Chả sao cả, khỉ gió vẫn cứ nhởn nhơ trong lời ăn tiếng nói dân dã thường ngày của người miền Bắc và đi cả vào thơ của nhiều chàng trai miền Nam sau lần đầu tiên lỡ chọc ghẹo “cô em Bắc Kỳ nho nhỏ”. Như những câu thơ rất dễ thương dưới đây của Ngô Đình Miên: 

Nhớ xưa, ta bị mắng là “đồ khỉ gió”

Nhưng có thấy cơn gió và con khỉ nào đâu? 

Chỉ có Chúa bảo ta chờ em Bắc Kỳ tan giờ lễ sáng

Ngồi dưới tháp cao nghe vọng tiếng chuông sầu…

... Ta vẫn quay lại chờ em Bắc Kỳ tan lễ. 

Để nghe gió vọng về “đồ khỉ gió” năm xưa.