Sơ đồ 3-4-3 (hay 3-4-2-1), từng đưa Chelsea lên ngôi vô địch Premier League 2017, thì ai cũng biết. Dĩ nhiên, không có chỗ cho tiền vệ “số 10” trong sơ đồ này. Vấn đề ở đây là vì sao sự phổ biến của cách chơi với 3 hậu vệ lại làm cho các tiền vệ biên bỗng không còn đất dụng võ?

Trên nguyên tắc, phòng thủ với 3 hậu vệ có nghĩa cả 3 đều là trung vệ. Vậy, chẳng lẽ... bỏ hậu vệ biên? Họ được điều lên đá tiền vệ biên như một lẽ tất yếu, và vẫn phát huy vai trò hậu vệ khi phải lùi về phòng ngự. Các tiền vệ biên lại không cáng đáng được nhiệm vụ (phòng ngự) này. Mặt khác, dù chơi theo sơ đồ 3-4-3 (3-4-2-1) hay 3-5-2 (3-5-1-1), thì mỗi biên đều chỉ cần đúng 1 người. Thế là các tiền vệ cánh “kiểu cũ”... thất nghiệp. Họ phải tự biến mình thành tiền đạo cánh, dạt ra ghế dự bị và chờ cơ hội từ những điều chỉnh cách chơi ngay trong trận đấu, hoặc... chuyển sang giải đấu khác.

Vẫn như mọi khi, hoặc mọi nơi khác, cách chơi của nhà vô địch thường trở thành “mốt”. Không chỉ Chelsea mà nhiều đội khác như Arsenal, Tottenham, Man City, Everton... giờ cũng thường xuyên ra sân với hàng thủ 3 người. Thế là các tiền vệ biên phải chấp nhận thực trạng đau lòng. Jesus Navas, Nolito nhanh chóng rời khỏi Man City; Kevin Mirallas, Ademola Lookman trở thành thân chủ của ghế dự bị Everton; Theo Walcott bị Arsenal xếp xó...

M.U và Liverpool không hề theo mốt. Họ vẫn dùng hàng phòng thủ 4 người, với các sơ đồ chủ đạo là 4-2-3-1 (M.U) và 4-3-3 (Liverpool). Vấn đề ở đây là khi đối phương chỉ dùng một tiền vệ biên thì cách đối phó bằng cả hậu vệ lẫn tiền vệ biên là lãng phí. Hậu vệ biên sẽ “lên công về thủ”, trong khi cầu thủ phía trên sẽ di chuyển vào trung lộ khi cần. Nghĩa là cũng chẳng còn ai dùng tiền vệ biên “bám biên” kiểu David Beckham ngày xưa nữa. Không riêng Top 6, ngay cả các đội bóng nhỏ ở Premier League bây giờ cũng đã quay lưng với tiền vệ biên kiểu cũ, nếu đấy là các đội thuê HLV nước ngoài.

Có hai hệ lụy đáng kể trong cách chơi đang hình thành “mốt” ở Premier League. Thứ nhất là khi cầu thủ tấn công bó vào trung lộ, sẽ có hàng loạt giải pháp tấn công quan trọng: cầm bóng đột phá, chuyền đường cuối cùng, sút xa... Nói chung, cách chơi thiên về kỹ thuật và sự sáng tạo sẽ được phát huy cao nhất. Đấy chính là việc làm của tiền vệ “số 10” kiểu cũ. Vai trò này dĩ nhiên là phải triệt tiêu (chứ chẳng lẽ trong đội lại có đến 3 cầu thủ “số 10”)! Hệ lụy thứ hai là sân cỏ Anh bây giờ không còn mẫu cầu thủ từng được dân Anh tôn sùng đến mức tuyệt đối nữa - những “David Beckham”.

Hồi M.U có đủ cặp Beckham - Ryan Giggs ở hai cánh thì Arsenal có Freddy Ljungberg - Robert Pires; Liverpool có Vladimir Smicer - Danny Murphy; Chelsea có Graeme Le Saux - Jesper Gronkjaer... Không có đội nào thành công nếu không có tiền vệ cánh xuất sắc. Nhưng, vì sao cứ phải như thế? Vì đá “chạy và sút” kiểu Anh là đá theo sơ đồ 4-4-2. Không có tiền đạo cánh. Suốt gần nửa thế kỷ (từ sau chức vô địch World Cup 1966), nước Anh không hề sản sinh tiền đạo cánh, đơn giản vì anh ta sẽ đá ở đâu trong sơ đồ 4-4-2? Cái này là nguyên nhân của cái kia, và ngược lại!

Bây giờ lại khác. Khi đối phương không dùng 2 tầng phòng thủ 4 người nữa, chẳng lẽ bạn vẫn cứ dốc biên rồi tạt bóng một cách đơn điệu (hoặc may rủi) - trong bối cảnh đã có khoảng trống để dẫn bóng vào trung lộ và thi triển tài nghệ? Cảnh tiền vệ biên tạt bóng vào trong ở Premier League giờ đã giảm hẳn, theo sự thưa thớt của sơ đồ 4-4-2.

Xem Premier League ngày trước là xem cách chơi “chạy và sút” ào ạt, với khoảnh khắc quyết định thường xuất hiện khi tiền vệ cánh đã tiền đến gần vạch cầu môn, chuẩn bị tạt bóng. Bây giờ, những pha bóng như thế rất hiếm. Ngược lại, tình huống cầm bóng đột phá từ cánh vào trước cầu môn xuất hiện nhiều hơn. Phẩm chất kỹ thuật ở Premier League đang được tăng dần, nhưng tính chất ào ạt, hối hả thì lại giảm đi, vì sự thay đổi cách chơi này.