Tuần lễ bóng đá vừa rồi là để tôn vinh những cựu binh. Ở tuổi 33, Samuel Eto’o đã có bàn mở tỉ số tinh tế vào lưới Galatasaray và Arsenal, hai trận đấu rất quan trọng với Chelsea. Trong khi đó, "lão tướng tuổi 40" Ryan Giggs giúp mang lại đẳng cấp và sự trầm tĩnh cho hàng tiền vệ Man United trong cuộc lội ngược dòng ngoạn múc trước Olympiakos. Arsene Wenger, 64 tuổi, là người cao tuổi hiếm hoi phải hứng chịu nỗi buồn: trận đấu thứ 1.000 của ông với Arsenal biến thành ác mộng khi đội bóng áo đỏ-trắng thua 0-6 dưới tay Chelsea tại Stamford Bridge.

Trong những lời khen ngợi tới tấp dành cho Wenger trước trận đấu, John Hartson, một cựu học trò của ông, nói rằng các phương pháp của HLV người Pháp đã “kéo dài thêm 2-3 năm” sự nghiệp của Tony Adams, Lee Dixon và Ian Wright. Khó mà tranh cãi về điều đó. Trong thập kỷ qua, những phương pháp khoa học như của Wenger ngày càng được áp dụng rộng rãi. Cầu thủ khỏe hơn, hồi phục chấn thương nhanh hơn, được chăm sóc tận răng từ đồ uống pha protein, tắm đá, mát-xa và cấm tiệt đồ có cồn.

Đã qua rồi cái thời mà mọi cầu thủ bóng đá coi rau xanh là kẻ thù và chỉ tập cử tạ khi nào ngồi bên thùng bia. Năm ngoái, Sir Alex Ferguson đã tuyên bố “khoa học thể thao là thay đổi quan trọng nhất và lớn lao nhất trong cuộc đời tôi”. Man United hiện theo dõi 29 yếu tố khác nhau có thể làm tăng khả năng chấn thương của một cầu thủ; đôi khi các cầu thủ của họ được cho nghỉ tập ngay trước khi buổi tập diễn ra chỉ vì một vài thông số trong 29 yếu tố đó ở mức báo động.

Với sự tiến bộ như thế, bạn hẳn phải cho rằng tuổi trung bình của các cầu thủ tại những giải hàng đầu châu Âu phải tăng, nhưng thực ra thì không phải vậy. Phòng thí nghiệm bóng đá, một tổ chức nghiên cứu khoa học trong bóng đá, mới đây đã so sánh độ tuổi trung bình xét theo vị trí của các cầu thủ ở Premier League, Serie A, La Liga, Bundesliga và Ligue 1 từ mùa 2005/06 tới 2013/14 và thấy rằng độ tuổi trung bình không thay đổi nhiều.

Tuổi trung bình của một hậu vệ đá chính ở 5 giải hàng đầu châu Âu mùa 2005/06 là 26,21; hiện giờ là 26,35, tăng 0,14. Con số đó cho các thủ môn, tiền vệ và tiền đạo cũng không thay đổi mấy.

Trong khi đó tại Premier League, dữ liệu của hãng thông kế Prozone các mùa 2011/12 và 2012/13 cho thấy những hậu vệ cánh 33 tuổi trở lên chỉ chơi 2,0% tổng số phút trên sân của tất cả các hậu vệ cánh. Với các tiền vệ, con số đó là 2,7%; tiền đạo là 3,6% và tiền vệ trung tâm là 4,9%. Với các trung vệ, vị trí đòi hỏi nhiều kinh nghiệm hơn là tốc độ, tỉ lệ cao hơn hẳn, ở mức 10,1%.

Vậy điều gì đã xảy ra? Có hai điều rút ra. Khoa học thể thao đúng là có giúp một số cầu thủ lớn tuổi chống lại thời gian. Nhưng cùng lúc, đòi hỏi về thể lực với các cầu thủ bóng đá đang lớn hơn bao giờ hết. Nên tình hình không thay đổi là mấy. Một khi đầu thủ đã bước qua tuổi 30, họ bắt đầu phải chống chọi với thời gian, như từ trước tới giờ vẫn vậy.

Tuy nhiên, điều đáng kinh ngạc là tốc độ của bóng đá đã thay đổi rất nhanh trong thập kỷ qua. Các bình luận viên truyền hình trong những năm 1970 và 1980 chắc chắn là có một công việc nhẹ nhàng hơn hiện giờ rất nhiều.

Mùa 2006/07, số pha bứt tốc độ trung bình của một đội Premier League là 330,2. Mùa này, theo Prozon, con số đó là 431,1, tức tăng 30,6%. Trong khi đó, thời gian để cầu thủ lấy lại sức giữa các pha bứt tốc cường độ cao (với tốc độ nhanh hơn 5,5 mét/giây) đã giảm từ 54,6 giây xuống còn 43,5 giây, tương đương 20%.

Vì thế, có lẽ không có gì đáng ngạc nhiên khi có ít các hậu vệ cánh, tiền vệ cánh và tiền đạo còn tiếp tục chơi ở đỉnh cao sau tuổi 33. Họ chơi ở những vị trí mà thiếu tốc độ lập tức ảnh hưởng tới hiệu quả.

Cường độ thi đấu cũng là một vấn đề với bóng đá hiện đại, bao gồm cả những chuyến du đấu kiếm tiền trước và sau mùa giải. Cầu thủ hiện giờ ít có thời gian nghỉ ngơi để hồi phục hơn, điều rất quan trọng khi họ đã luống tuổi.

Tất nhiên mỗi người mỗi khác. Các yếu tố di truyền, lối sống, tiền sử chấn thương và cường độ thi đấu đều rất quan trọng. Dẫu vậy, tuổi tác vẫn là quyết định, khi hầu hết các cầu thủ sẽ có thể chạy nhanh nhất ở độ tuổi chỉ từ 18-20, không sa sút mấy cho tới năm 25 tuổi. Còn sau đó, cứ mỗi năm tốc độ sẽ giảm đi 1-2%.

Tiến sĩ James Carter, đứng đầu Viện khoa học thể thao Gatorade ở Đại học Loughborough, Anh, nói tập luyện chăm chỉ sau tuổi 25 có thể kềm bớt mức suy giảm tốc độ, xuống còn khoảng 0,5%/năm nhưng “sự suy giảm nghiêm trọng về tâm lý và hiệu quả là không thể tránh khỏi khi một cầu thủ bắt đầu bước qua tuổi 30”.

Dĩ nhiên, lúc nào cũng có những ngoại lệ. Trong mùa giải cuối cùng của mình, các thông số về chuyền bóng của Paul Scholes chẳng khác thời đỉnh cao là mấy. Những người khác thì điều chỉnh phong cách chơi bóng của mình, như Giggs. Nhưng quy luật chung, như lời tiến sĩ Carter, là “kéo dài sự nghiệp đỉnh cao của các cầu thủ ngoài tuổi 35 hiện vẫn là ngoài tầm với của khoa học, công nghệ và việc tập luyện chăm chỉ”.