Giai đoạn thứ nhất, trùng khoảng thời gian HLV Pep Guardiola dẫn dắt Barca và còn dư âm đến thời HLV quá cố Tito Vilanova (2008-2013). Vị chiến lược gia đại tài người Tây Ban Nha này xây dựng đội bóng xứ Catalan trở thành một khối gắn kết và bổ trợ cho nhau. Messi là một phần của khối gắn kết ấy và là đỉnh viên kim cương chói lòa Busquets-Xavi-Iniesta-Messi.

Bộ tứ này là hồn cốt của đế chế tiqui-taca, thứ bóng đá ma mị và ám ảnh bằng những pha ban bật tí tách. Trong đó, nhiệm vụ được phân công khá rõ ràng. Busquets là cầu nối để triển khai bóng từ sân nhà sang phần sân đối phương. Xavi điều phối nhịp điệu. Iniesta phát động. Và Messi, đỉnh viên kim cương làm nhiệm vụ đột phá và ghi bàn. Thế nên có mùa anh ghi tới 73 bàn.

Giai đoạn này có thể gọi là triều đại Messi đệ nhất, với đỉnh cao là 2 chức vô địch Champions League và 4 danh hiệu La Liga. Giai đoạn thứ hai, là giai đoạn cặp tiền vệ trứ danh Xavi rồi Iniesta đi qua thời đỉnh cao, dẫn đến hệ quả là Barca không thể tiếp tục sử dụng lối chơi cầm bóng ngạo nghễ. Tiêu biểu như thảm bại với tổng tỷ số 0-7 trước Bayern Munich tại bán kết Champions League 2012/13. 

Thế nên, từ lối chơi đến con người của Barca có xu hướng biến chuyển dưới thời Tata Martino và đặc biệt là Luis Enrique. Ở giai đoạn này,có thể gọi là Messi đệ nhị, Barca không còn chú trọng vào khâu kiểm soát bóng như trước và đã có những trận cầm bóng dưới 50%. Thứ được hướng đến là tốc độ và khả năng gây đột biến nhờ đẳng cấp của các cầu thủ tấn công, cụ thể ở đây là tam tấu MSN (Messi-Suarez-Neymar).

Khoảng thời gian này, Messi vẫn là một phần của tập thể nói chung và MSN nói riêng, với sự phân công lao động rõ ràng. Cụ thể, Messi trở lại cánh phải nhưng ít đột phá hơn, vì đã có Neymar làm công việc ấy ở cánh đối diện, ít dứt điểm hơn vì đã có Suarez trong vòng cấm địa. Nhiệm vụ của Messi bây giờ trở nên bao quát hơn, tham gia điều phối và phát động.

Vì được xây dựng trên một tập thể thiếu tính gắn kết và triết lý hơn, Messi đệ nhị không tạo ra sự áp đảo như Messi đệ nhất. Bằng chứng là giai đoạn này (2013-2017), Barca chỉ có được 1 danh hiệu Champions League và ngậm ngùi chứng kiến đại kình địch Real Madrid liên tiếp đăng quang tại đấu trường danh giá nhất châu Âu.

Chiến thắng tưng bừng 5-1 trước Real Madrid đêm qua đã đánh dấu sự ra đời của triều đại Messi đệ tam. Hẳn nhiều người thắc mắc tại sao Messi đệ tam lại ra đời trong ngày Messi ngồi trên khán đài theo dõi các đồng đội vũ nhục đại kình địch?! Trả lời: Vì Barca đang dần làm quen với cuộc sống không Messi, ở hiện tại và tương lai gần.

Nên nhớ Messi đã 31 tuổi, thời gian không còn là bạn của siêu sao người Argentina. Sự lão hóa cơ thể sẽ hạn chế thời gian ra sân thi đấu của Messi, anh không thể cày ải mỗi mùa 50 đến 60 trận, mỗi trận 90 phút như giai đoạn tuổi đôi mươi. Và trong tương lai gần, Messi sẽ giải nghệ khi tuổi tác không cho phép anh chơi bóng đỉnh cao.

Để chuẩn bị cho sự chuyển giao mang tính lịch sử này, Barca cần xây dựng một đội hình đủ sức đứng vững mà không cần bệ đỡ Messi. Tuy nhiên, trước hết cần nhấn mạnh, khi Messi vẫn còn có thể chơi bóng đỉnh cao, dĩ nhiên Barca không thể nào thải loại siêu sao người Argentina. Anh vẫn là người tạo ra ảnh hưởng lớn nhất trên sân, tham gia vào tất cả các khâu để kiến tạo bàn thắng, từ điều phối, phát động, đột phá cho đến dứt điểm.

Tuy nhiên, Barca cần tạo ra công thức "tập thể + Messi", để mỗi khi mất vế Messi, phần còn lại vẫn sống khỏe. Đơn cử hai chiến thắng oanh liệt vừa qua trước Inter Milan và Real Madrid. Phân tích sâu hơn, HLV Valverde đã tạo ra một hệ thống vận hành trơn tru, áp đảo về kiểm soát bóng và biết cách đưa bóng vào lưới đối phương (thực tế ghi 7 bàn) dù không có Messi.

Sự khác biệt giữa có và không Messi hay đúng hơn là để bù đắp khoảng trống siêu sao người Argentina để lại, Barca bổ sung tính vững chãi. Vững chãi trong phòng ngự, vững chãi trong cầm bóng và vững chãi ở cả khâu tấn công. Sự xuất hiện của Rafinha thay Messi là bằng chứng rõ nhất. Một sự thay thế trên danh nghĩa hay có thể ví von là sự thay thế vị trí trên sa bàn chứ không phải vai trò. 

Cụ thể, khi có bóng, Messi là trung tâm để toàn đội di chuyển xung quanh còn Rafinha phải chạy chỗ để chiếm lĩnh không gian và kéo giãn đội hình đối phương. Trong khi đó, nhiệm vụ kiểm soát bóng và phát động tấn công được chia đều cho Arthur, Rakitic và Coutinho còn nhiệm vụ săn bàn thì thuộc về Suarez, tác giả cú hat-trick đêm qua.

Khi không bóng, nếu Messi có quyền lững thững đi bộ thì Rafinha phải di chuyển liên tục để gây áp lực và cùng đồng đội tạo ra các tuyến phòng ngự. Nói cách khác, sự hiện diện của Rafinha thực ra mang nặng yếu tố phòng ngự hơn là tấn công. Hoặc giả như HLV Valverde chọn Dembele hay Malcom, những cầu thủ này sẽ chỉ gách vác trọng trách đột phá. Và chẳng riêng Rafinha, bất cứ cầu thủ nào trong phần còn lại đều phải đề cao kỷ luật chiến thuật hơn khi vắng Messi.

Triều đại Messi đệ nhất lẫn đệ nhị tại Barca đều chứng kiến đội bóng xứ Catalan đi đến những đỉnh cao chói lọi. Họ vô địch Champions League, vô địch La Liga và vũ nhục đại kình địch Real Madrid. Danh hiệu đã đề cập ở trên, còn những màn dày xéo Real hẳn người hâm mộ không thể nào quên. Messi đệ nhất thắng 6-2 tại Bernabeu rồi thắng 5-0 tại Nou Camp. Messi đệ nhị hủy diệt Real 4-0 ngay tại Bernabeu. Messi đệ tam vẫn còn một hành trình dài để chinh phục Champions League, nhưng đã có 1 danh hiệu La Liga và đã biết cách hạ nhục Real.